Deinstytucjonalizacja
Deinstytucjonalizacja jest kierunkiem wyznaczonym przez Unię Europejską, jednak jej podstawy są osadzone w wartościach humanistycznych, takich jak prawa człowieka, w szczególności rozwój w jego środowisku społecznym, szczęście, godność, braterstwo i solidarność.
Deinstytucjonalizacja, nawet wtedy kiedy zajmujemy się tylko jej częścią dotyczącą pieczy zastępczej, opiera się na koncepcjach osadzonych w takich dokumentach jak Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, której celem jest popieranie, ochrona i zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby niepełnosprawne oraz popieranie poszanowania ich przyrodzonej godności. Cel ten w takim samym stopniu dotyczy dorosłych jak dzieci.
Na potrzebach dzieci, związanych m.in. z deinstytucjonalizacją, koncentruje się Konwencja ONZ o prawach dziecka. Zgodnie z tą Konwencją, to wychowanie w środowisku rodzinnym, w atmosferze szczęścia, miłości i zrozumienia, pozwala dziecku na pełny i harmonijny rozwój osobowości. Nie zawsze jednak rodziny potrafią lub są w stanie zapewnić potrzebną dzieciom opiekę – nawet zakładając, że otrzymują od państwa odpowiednie wsparcie. W takiej sytuacji, to system polityki społecznej powinien zapewniać dzieciom prawo do zastępczej opieki rodzinnej.
Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej zobowiązuje samorządy do działań profilaktycznych, które zapobiegają oddzieleniu dzieci od rodzin, jednak w sytuacji, kiedy rodzina nie wywiązuje się prawidłowo ze swojej roli konieczny jest rozwój rodzinnych form pieczy zastępczej i przejście od opieki instytucjonalnej do opieki rodzinnej (tzw. deinstytucjonalizacja). Włączamy się w proces wprowadzania zmian systemowych. Zależy nam by dzieci rzadko lub w ogóle nie trafiały pod opiekę placówek. To, naszym zdaniem, pozwoli na ograniczenie strat związanych z umieszczeniem w pieczy zastępczej oraz stworzy możliwość nawiązywania więzi, które są niezbędne do harmonijnego rozwoju dziecka.
KOALICJA monitoruje proces deinstytucjonalizacji w obszarze pieczy zastępczej w Polsce. Wnioski z tego monitoringu można znaleźć w naszych publikacjach:
- Dobre praktyki – z zakresu realizacji Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, przede wszystkim w obszarze rodzinnej opieki zastępczej;
- Raport z oceny realizacji Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej 2015 – zawiera zarówno analizę danych ilościowych i jakościowych, jak i rekomendacje Koalicji oraz podsumowanie udzielanych porad prawnych;
- Raport Postępy deinstytucjonalizacji pieczy zastępczej w Polsce 2018 (pl);
- Raport Postępy deinstytucjonalizacji pieczy zastępczej w Polsce 2018 (en).
- Projekt krajowej strategii rozwoju i deinstytucjonalizacji usług w Polsce do 2040 roku – obszar dzieci, młodzież, rodzina
Zgodnie z raportem „Postępy deinstytucjonalizacji pieczy zastępczej” w połowie 2017 r. blisko 75 tys. dzieci wychowywało się w pieczy zastępczej, z czego 78 proc. (58441) w pieczy rodzinnej, a 22 proc. (16399 osób) w instytucjonalnej. W tym samym czasie funkcjonowało w Polsce 24439 rodzin zastępczych spokrewnionych (65% ogółu), 11460 rodzin zastępczych niezawodowych (30%), 1300 zawodowych rodzin zastępczych, 523 rodziny zastępcze zawodowe pełniące funkcję pogotowia rodzinnego, 244 rodziny zastępcze zawodowe specjalistyczne oraz 553 rodzinne domy dziecka. Raport analizuje m.in. przyczyny umieszczenia dzieci w pieczy zastępczej. Zgodnie z badaniami WiseEuropa, Fundacji POLKI MOGĄ WSZYSTKO i Koalicji na rzecz Rodzinnej Opieki Zastępczej było to przede wszystkim uzależnienie rodziców – 41,7% przypadków, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych – 28,1% i przemoc w rodzinie – 3,8%.
Takie czynniki, jak nieodpowiednie warunki mieszkaniowe – 0,3%, ubóstwo – 0,1% czy bezrobocie – 0,038%, nie stanowiły przesłanek do odebrania dziecka rodzicom biologicznym.
Publikacja zawiera również rekomendacje dot. deinstytucjonalizacji pieczy zastępczej, wśród których wymieniono stworzenie warunków dla lepszej współpracy wszystkich uczestników systemu wsparcia dziecka i rodziny, powstanie kompleksowego mechanizmu wsparcia rodziców zastępczych oraz usprawnienie systemu usamodzielnienia z pieczy zastępczej, w szczególności w odniesieniu do dzieci niepełnosprawnych.